Sześć domniemanych cmentarzysk kurhanowych, a także relikty dwóch grodzisk, wałów, rowów i innych elementów systemu obronnego wczesnośredniowiecznej Jaćwieży zlokalizowali na terenie Pojezierza Ełckiego archeolodzy z Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie (PMA). Odkrycia dokonano dzięki zastosowaniu lotniczego skaningu laserowego (ALS).
Naukowcy rozpoznali obszar 110 km kw. Skoncentrowali się wokół 11 rejonów w pobliżu znanych grodzisk i osad obronnych, które położone są na terenie powiatów ełckiego i grajewskiego.
„Domyślaliśmy się, że wokół tych ośrodków jest jeszcze mnóstwo nieznanych stanowisk o własnej formie krajobrazowej – reliktów rozbudowanych, wczesnośredniowiecznych założeń obronnych. Północno-wschodnia Polska to teren wciąż słabo poznany przez archeologów. Powodem tego stanu rzeczy są m.in. liczne tereny podmokłe oraz obszary leśne” – wyjaśnia PAP Cezary Sobczak z Działu Archeologii Bałtów PMA, kierownik projektu.
Badaniami objęto m.in. tereny wokół grodzisk w Bajtkowie, Gorczycach, Rajgrodzie, Rogalach, Skomacku Wielkim, Skomętnie Wielkim, Starych Juchach, Wierzbowie. Analiza obrazów utworzonych na podstawie wyników skanowania laserowego numerycznych modeli terenu, dostarczyła wielu szczegółów budowy znanych już wcześniej grodów oraz informacji dotyczących stanu zachowania kilkudziesięciu stanowisk o własnej formie krajobrazowej.
„Jednak największym zaskoczeniem dla nas było odkrycie na terenie silnie przekształconym agrotechnicznie nieznanych dotychczas dużych, kamienno-ziemnych kopców, prawdopodobnie kurhanów z wczesnej epoki żelaza lub jeszcze starszych” – relacjonuje Sobczak.
Wyniki przeprowadzonych badań archeolodzy skonfrontowali w terenie, w czasie badań powierzchniowych. Na dwóch stanowiskach przeprowadzono ponadto nieinwazyjne badania geofizyczne. Jednak, zdaniem kierownika projektu, dla potwierdzenia funkcji, określenia chronologii i przynależności kulturowej nowo odkrytych stanowisk należy przeprowadzić w ich obrębie wykopaliska – dotychczasowe badania nie przyniosły bowiem rozstrzygnięć.
Pozyskanie dane zasiliły powstające w PMA kompendium wiedzy zawierające wszelkie dostępne dane dotyczące grodzisk i systemu obronnego Jaćwieży w ramach przedsięwzięcia Działu Archeologii Bałtów – Atlas Grodzisk Jaćwieży. Postępy prac nad tworzonym pod kierownictwem dr. Marcina Engela katalogiem można obserwować na stronie http://www.grodziskajacwiezy.pl.
Mianem Jaćwieży naukowcy określają najdalej na wschód wysunięte terytorium plemienne wczesnośredniowiecznych Prusów. Jej ziemie położone były częściowo w granicach współczesnej Polski, m.in. na Suwalszczyźnie i w okolicach Augustowa. Dzieje tego regionu są dobrze rozpoznane archeologiczne dla okresu wpływów rzymskich i okresu wędrówek ludów. Dopiero w ostatnich latach, dzięki intensyfikacji badań, naukowcy rzucili nowe światło na losy tej krainy w czasach wczesnego średniowiecza (IX–XIII wiek). To w tym okresie jaćwiescy konni wojownicy pustoszyli osady swoich sąsiadów. Kres plemienia nastąpił na przełomie XIII i XIV wieku.
Skanowanie laserowe przy pomocy urządzenia LiDAR oraz prospekcję terenową i geofizyczną wykonano w 2015 roku. Projekt sfinansowano dzięki dotacji Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz dofinansowaniu z Województwa Mazowieckiego, w ramach priorytetu 5 „Ochrona zabytków archeologicznych” – Nieinwazyjne rozpoznanie jaćwieskich ośrodków grodowych Pojezierza Ełckiego.
