Bezpieczeństwo produkcji, Opinie i komentarze, Pary i gazy, Substancje ciekłe, Technika i przemysł, Utrzymanie ruchu

„Wszystko jest trucizną i nic nią nie jest” – pozytywne oblicze amoniaku

Amoniak powszechnie stosowany w przemyśle, jak i gospodarstwie domowym jest jednym z pierwszych znanych i wyodrębnionych związków chemicznych. Jest on niezwykle pożyteczny, ale jest również śmiertelnie groźny. Przebywając w otoczeniu, gdzie unoszą się opary amoniaku, ryzykujemy zdrowiem, czasem też życiem. Możemy doznać trwałego uszczerbku na zdrowiu, a nawet umrzeć. W tym artykule skupimy się jednak na pozytywnej stronie współżycia człowieka z amoniakiem.

Otrzymywanie amoniaku

Pierwszy opisany związek amoniaku, tzw. salmiak (związek chemiczny chlorek amonu), otrzymany został ok. 332 roku p.n.e. z odchodów wielbłądów w pobliżu świątyni Amona, w oazie Siwa na terenie dzisiejszego Egiptu. Stąd pochodzi nazwa „amoniak”, która jest używana w różnych formach w większości języków świata. Chlorek amonu był też znany przez średniowiecznych alchemików – wzmiankował o nim Albert Wielki na początku XII wieku. Skład amoniaku został ustalony ostatecznie przez Claude’a Luisa Bertholleta w XVIII wieku. W naturze amoniak powstaje jako produkt rozkładu biologicznego substancji organicznych m.in. w nawozie z hodowli zwierząt.

Przed wynalezieniem metod syntetycznych do przemysłowego otrzymywania amoniaku uzyskiwano go w reakcji hydrolizy cyjamidu wapnia, w suchej destylacji drewna, niektórych roślinach i produktach zwierzęcych oraz w redukcji kwasu azotawego i jego soli wodorem.

W chwili obecnej najczęściej stosuje się metody:

  • syntezy Habera/Boscha polegającej na bezpośredniej syntezie azotu i wodoru w obecności katalizatora w temperaturze ok. 700ºC i pod ciśnieniem 20 MPa,
  • syntezy azotu i wodoru w procesie parowego reformingu gazu ziemnego i lekkich węglowodorów w temperaturze 100ºC i ciśnieniu 25 MPa,
  • syntezy azotu i wodoru w procesie półspalania powietrzno-tlenowego lub tlenowego ciężkich olejów opałowych w temperaturze 100ºC i ciśnieniu 25 MPa.

Światowa wielkość produkcji amoniaku osiągnęła w 2015 roku 240,2 mln Mg z perspektywą wzrostu w 2018 roku do 249,8 mln Mg.

Amoniak i jego pochodne są podstawowym surowcem stosowanym we wszystkich dziedzinach przemysłu, m.in. :

  • w produkcji nawozów,
  • w produkcji włókien syntetycznych,
  • w produkcji tworzyw sztucznych i chemikaliów,
  • w produkcji materiałów wybuchowych,
  • w metalurgii,
  • w chłodnictwie przemysłowym,
  • jako substrat w procesach chemicznych i petrochemicznych,
  • w instalacjach odsiarczania spalin (woda amoniakalna).

Opisane powyżej zastosowania amoniaku są powszechnie znane i przedstawione w literaturze przedmiotu. Można go również z zaskakująco dużym powodzeniem stosować w gospodarstwie domowym, o ile oczywiście przezwyciężymy niechęć do jego zapachu.

Oto kilka przykładowych „domowych” i nietypowych zastosowań amoniaku:

  • Mycie okien – smugi powstałe w trakcie mycia okien często powodują, że trzeba umyć szyby jeszcze raz. Można tego uniknąć, jeśli zamiast zwykłego płynu do mycia szyb wykorzysta się roztwór 3 szklanek wody z 1 szklanką amoniaku. Nie tylko okna będą nieskazitelnie czyste, ale nie pojawią się na nich żadne smugi ani zacieki. Wystarczy zanurzyć ścierkę w roztworze i myć.
  • Likwidacja moli – pojawiające się znienacka mole potrafią skutecznie utrudnić życie. Żeby szybko się ich pozbyć, warto użyć amoniaku. Należy roztworem z 1/2 szklanki amoniaku oraz 1 litra wody umyć wszystkie szafy, szafki, szuflady kuchenne, w których mogłyby zagnieździć się szkodniki. Można również wyczyścić szafy z ubraniami, jednak wówczas należy pamiętać o wywietrzeniu ich po umyciu, aby zapach amoniaku nie wniknął w odzież.
  • Czyszczenie kryształów – kryształowe kieliszki wymagają specjalnego czyszczenia, by nie matowieć i nie wyglądać na zaniedbane. Aby zawsze stanowiły miły dla oka element zastawy, można przecierać je miękką szmatką zamoczoną w roztworze z 2 szklanek wody oraz 5 kropel amoniaku. Amoniak przywróci im odpowiedni blask, jednak trzeba pamiętać, by po przetarciu kryształów roztworem opłukać je w zimnej wodzie oraz dokładnie wytrzeć.
  • Likwidacja zapachu – po remoncie w odmalowanych pomieszczeniach długo unosi się zapach gładzi, gipsu albo farby. Szybko i skutecznie można pozbyć się niechcianej woni, wystarczy ustawić w pokoju, 3–4 niewielkie miseczki z amoniakiem. Już po 3 dniach zapach farby zostanie wchłonięty przez amoniak.
  • Usuwanie plam – plama to problem, zwłaszcza na ulubionym ubraniu lub nowej rzeczy. Szczególnie uciążliwe są tłuste plamy, jednak amoniak może poradzić sobie również z nimi. Wystarczy przygotować roztwór z amoniaku, wody i płynu do mycia naczyń. Należy pamiętać, aby proporcje roztworu były równe, np. 1 : 1 : 1, a sam specyfik umieszczony w butelce z dozownikiem. Amoniak z płynem nanosi się na plamę i pozostawia na 5 minut. Po tym czasie trzeba dokładnie wypłukać ubrudzone miejsce. Zabrudzenie powinno być już niewidoczne.

Jak wynika z przedstawionego materiału, amoniak jest związkiem chemicznym, od którego nasze życie jest w olbrzymim stopniu uzależnione. Poza pozytywnymi skutkami niesie jednak szereg zagrożeń, których jeśli nie da się całkowicie wyeliminować, to w maksymalnym stopniu trzeba je ograniczyć.

Już w XVI wieku niemiecki lekarz i alchemik Paracelsus powiedział: „Wszystko jest trucizną i nic nią nie jest. Dawka i czas ekspozycji decydują tylko, czy coś jest, czy nie jest trucizną”. Teza ta jak zawsze pozostaje aktualna.